Twórczość Kajetana Sosnowskiego (1913-1987) należy do najważniejszych i najciekawszych zjawisk w historii polskiej sztuki drugiej połowy XX wieku. To artysta wszechstronnie uzdolniony, zafascynowany naukami ścisłymi, znany głównie jako autor abstrakcyjnych prac malarskich wykraczających poza tradycyjne ramy tej dyscypliny. Wyjątkowa osobowość, racjonalista i wrażliwy romantyk zarazem. Jego bogaty, zróżnicowany dorobek obejmuje również oryginalne i ze wszech miar intrygujące formy przestrzenne. Największa z nich, jedenastometrowa Wieża asymetryczna od ponad czterech dekad jest dominującym akcentem wnętrza gmachu Muzeum Ziemi Lubuskiej. Sosnowski pozostaje więc twórcą ściśle związanym z naszą instytucją i życiem artystycznym Zielonej Góry. Bywał tu wielokrotnie, początkowo jako uczestnik Wystaw Plastyki i Sympozjów Złotego Grona, odbywających się w latach 1963-1981. Ta legendarna już dziś impreza powstała z inspiracji Mariana Szpakowskiego (1926-1982), czołowego zielonogórskiego malarza i animatora. Przez blisko 20 lat zgromadziła czołówkę polskiej awangardy, zarówno twórców, jak i teoretyków sztuki. Kajetan Sosnowski po raz pierwszy zaprezentował swoje dzieło w ramach drugiej edycji Złotego Grona w roku 1965. Był to dyptyk Obraz 14/24. Należy też odnotować udział artysty w Ogólnopolskich Plenerach Plastycznych w Łagowie Lubuskim, które miały bezpośredni związek ze Złotym Gronem, na pewien sposób profilując i przygotowując kształt merytoryczny tej imprezy. Podczas jednego z nich namalował Obraz pojedynczy czerwony (1968) będący energetyczną, promieniującą światłem płaszczyzną o zmieniającej się tonacji czerwieni. To ważna i piękna praca, która zainicjowała kolekcję prac Sosnowskiego w zbiorach Muzeum, a wiele lat później została wykorzystana na okładce katalogu do wystawy zorganizowanej z okazji 100. rocznicy urodzin artysty w Muzeum Miasta Łodzi (2013).
            W roku 1969 Sosnowski bierze udział w wystawie problemowej IV Złotego Grona zatytułowanej Krytycy proponują artystów. Zaproszony przez dr Bożenę Kowalską pokazuje trzy trójwymiarowe poliptyki poświęcone optyce w ujęciu naukowym, łącząc ją w syntezę działań kontemplacyjnych i emocjonalnych. Kuratorka zaprzyjaźniona z artystą, historyk i teoretyk sztuki, autorka licznych opracowań na jego temat, rozpatrywała jego twórczość jako „autentyczny ton w rozgwarze pseudonowoczesnych poszukiwań”, będący kontynuacją rosyjskiej awangardy, Bauhausu i twórczości Pieta Mondriana. W zachowanym w Muzeum stenogramie wystąpienia na sympozjum towarzyszącym wystawie odnotowano ekspresyjną wypowiedź Sosnowskiego: „Świata nie ma, nie ma formy, nie ma barwy, nie ma nic. Jest układ energetyczny. Ja nim jestem również. Mam wizję. Mam wrażenie”.
            Podczas V Złotego Grona (1971) Sosnowski prezentuje pentaptyk na wystawie Nowe zjawiska w sztuce polskiej 1960-1970, a w trakcie VII edycji (1975) przedstawia projekt Wieży asymetrycznej.
            W roku 1976 zostaje zaproszony do współpracy przez dr. Jana Muszyńskiego (1932-2017), który obejmując stanowisko dyrektora Muzeum postawił na gromadzenie zbiorów z zakresu sztuki współczesnej. Przyjęta koncepcja zakładała prezentację plastyki najnowszej w ramach stałych Galerii Autorskich, które tworzyli reprezentanci różnych pokoleń, szkół i dyscyplin artystycznych. Owo zróżnicowanie miało na celu wprowadzenie odbiorcy w rozmaite dziedziny sztuki oraz uświadomienie szerokiej gamy zjawisk i problemów podejmowanych przez współczesnych artystów. W tym gronie znaleźli się również inni twórcy posługujący się językiem geometrii, m.in. Jan Berdyszak i Andrzej Gieraga. Jednakże pierwszym autorem, który zaczął tworzyć swoją galerię, był właśnie Kajetan Sosnowski. Jego Wieża asymetryczna została zainstalowana w bocznej klatce schodowej budynku muzealnego. To jedna z nielicznych zachowanych „struktur asymetrycznych” artysty. Jej koncepcja wpisywała się w konstruktywistyczne dążenia twórcy do globalnego kształtowania otoczenia człowieka. Tworzy ją układ 15 brył geometrycznych ustawionych względem siebie z matematyczną precyzją, osiągający wysokość trzech pięter budynku – od parteru po dach. Każdy z nadbudowanych kolejno elementów, osadzonych na wspólnej osi, został nieco przesunięty w stosunku do poprzedniego. W efekcie daje to wrażenie płynnego ruchu i optycznej harmonii. Realizację uzupełniał cykl dokumentalnych fotogramów Czesława Łuniewicza przedstawiających montaż Wieży oraz retrospektywny wybór prac, począwszy od wczesnych, ascetycznych „obrazów pustych”, promieniujących własnym blaskiem, po dzieła inspirowane naukami ścisłymi, studiami nad zjawiskami barwnymi i świetlnymi. Ekspozycję uwzględniała także „obrazy chemiczne” z cyklu Metalepseis, malowane chlorkiem kobaltu, który chłonąc wilgoć z otoczenia zmieniał diametralnie kolorystykę płótna – od błękitu po intensywny róż. Istotną część pokazu stanowiły późniejsze „obrazy szyte”, wynikające z intelektualnych rozważań i matematycznych podziałów. W tej samej technice wykonane były „obrazy czarne” z lat 80. poświęcone istotnym wydarzeniom społeczno-politycznym tego czasu. Aktualnie w zbiorach muzeum znajduje się 15 prac Kajetana Sosnowskiego.
            Warto wspomnieć o realizacji z roku 1977, która nie zachowała się do dziś. Tryptyk z oknem, o wym. 4x4 m, został zlokalizowany na zapleczu Muzeum w części rekreacyjnej na wprost przeszklonej sali Biura Wystaw Artystycznych. Stanowił wyrazisty barwny akcent wobec najbliższego otoczenia, znakomicie współgrając z architekturą oraz zielenią rosnących tam drzew i krzewów. Niestety, z czasem wpływ warunków atmosferycznych sprawił, że drewniana konstrukcja obiektu uległa daleko idącej destrukcji i ze względów bezpieczeństwa w roku 1998 musiała zostać zdemontowana. Odtworzenie jej w tym samym miejscu jest już dzisiaj niemożliwe z uwagi na zmianę topografii miejsca oraz planowaną rozbudowę Muzeum.
            Z radością przyjąłem propozycję warszawskiej Galerii Beta16, aby zorganizować w naszej instytucji wystawę Kajetana Sosnowskiego – niekwestionowanego klasyka nowoczesności. Będzie ona próbą pokazania jego dorobku poprzez wybrane dzieła podejmujące problematykę przestrzeni – od mało znanych wczesnych prac z cyklu Erotyki z lat 50., po formy przestrzenne zrekonstruowane współcześnie z pozostawionych przez artystę projektów. Chciałbym serdecznie podziękować Panom Marcinowi Sosnowskiemu oraz Cezaremu Ślazińskiemu za życzliwość, pomoc i współpracę przy organizacji wystawy. Mam zarazem nadzieję, że ekspozycja w Galerii Nowy Wiek i towarzyszący jej katalog przyczynią się do lepszego poznania i zrozumienia wielowymiarowej sztuki artysty.

Leszek Kania
Dyrektor Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze

Organizatorzy:
Galeria Beta 16 w Warszawie
Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze 

Wernisaż: piątek, 22 lutego 2019
godz. 17.00 w gmachu Muzeum
al. Niepodległości 15
65-048 Zielona Góra

 Wystawa czynna od 23 lutego do 31 marca 2019

Opieka medialna:

Patronat medialny: